Auteur: Frank de Klerk

Genootschap oud-Westland hekelt vijver

De gemeente Westland houdt te weinig rekening met het historische karakter van de druiventuin Sonnehoeck in Kwintsheul. Na eerdere nieuwbouw op korte afstand van de druiventuin dreigt nu aan de voorzijde een sloot langs het Jaagpad te worden verbreed voor de aanleg van zogenoemde wooneilanden in het project de Gouwse oevers van de Westlandse zoon.

Voorzitter W. van den Bos Czn heeft afgelopen maandag ingesproken tijdens de raadscommissie MO en heeft namens het Genootschap Oud-Westland zijn zorgen uitgesproken. Hij overhandigde een brief aan het College van B&W en de raadscommissie Maatschappelijk Omgeving. Van den Bos pleitte voor een grotere rol van de gemeentelijke monumentencommissie in nieuwbouwprojecten. De monumentencommissie zou een bredere adviestaak moeten krijgen. Bij de ontwikkeling van het plan Gouwse oevers nabij Sonnehoeck is de monumentencommissie op geen enkele wijze betrokken geweest.

Raadslid Peter Duijsens (Westland Verstandig) vroeg of de het College bereid is om een streep te zetten door het nieuwbouwplan Gouwse oevers bij Sonnehoeck. Hij riep het College op om de kop niet in het zand te steken en Sonnehoeck voor de beschaving te behouden. Wethouder Marga de Goeij beloofde vanavond (dinsdag 9-1) met een concreet voorstel te komen. Zij erkende dat sommige afdelingen van de gemeente te kampen hebben met personele onderbezetting. De nieuw benoemde gemeentesecretaris gaat bekijken waar de knelpunten op personeel vlak liggen.

College van B & W

van gemeente Westland

Postbus 150,

2670 AD Naaldwijk

Naaldwijk, 23 oktober 2017

Geacht college,

Het Genootschap Oud-Westland (GOW) pleit voor het behoud van de historische monumenten en het eigen karakter van landschap en de dorpskernen. Ook dient er meer aandacht te zijn voor de ruimtelijke inpassing van deze monumenten. Omringende bebouwing kan een grote aantasting betekenen voor het monument als de nieuwbouw uit de toon valt en op te korte afstand is gesitueerd. Een voorbeeld daarvan is de nieuwbouw van het winkelcentrum in ’s-Gravenzande. Door het grootschalige bouwplan is de aanblik op het pand Markt 10, een rijksmonument uit 1639 geheel verstoord.

Het GOW pleit voor behoud van het schaarse cultureel erfgoed dat er nog is. Het Genootschap zette zoals bekend vraagtekens bij de verkoop van het Oude Raadhuis aan het Wilhelminaplein in Naaldwijk. Alhoewel het pand van buiten naar behoren is gerestaureerd, is binnen weinig over van het historisch roemruchte verleden waaraan het pand herinnert. Door verkoop is de gemeente als natuurlijke eigenaar van het historisch belangrijke pand ‘op afstand’ gekomen en heeft daarmee onvoldoende stem in het huidige en toekomstige gebruik. Voorbeeld zou genomen kunnen worden aan de voormalige pastorie van de Oude kerk in Naaldwijk, waar de oorspronkelijke eigenaar op inventieve en creatieve wijze tot een invulling is gekomen, maar wel eigenaar is gebleven.

Ook de wijze waarop de gemeente met de oude fruitmuur aan de Poeldijkseweg in Wateringen omgaat, is een monument onwaardig. Een ander voorbeeld is de aantasting van de kern in Honselersdijk. Ter wille van de leefbaarheid zou het dorpsgezicht meer bescherming verdienen.

Op een tijdig moment is voor het gebied rond Sonnehoeck naast een exploitatiebijdrage vanuit de grondexploitatie Westlandse Zoom door het toenmalige college toegezegd en ook afgesproken dat bij woningbouw de zichtlijnen vanuit de Poeldijkseweg naar de Sonnehoeck in stand zouden worden gehouden. Deze toezeggingen zijn niet correct nagekomen. Het is zeer te betreuren dat kennelijk met name uit financiële motieven een zo grote afbreuk wordt gedaan aan de omgeving van een zo bijzonder historisch en voor het Westland belangrijk Rijksmonument. Een plan moet niet alleen beoordeeld worden op financiële haalbaarheid, maar ook op het cultuurhistorisch belang en de waarde daarvan.

Het Genootschap pleit ervoor nieuwbouw, van welke aard ook, goed in te passen in het landschap en te streven naar behoud van cultuurhistorisch elementen zoals het patroon van sloten, dijken, dijkdoorbraken en hoogteverschillen. Een bestemmingsplan zou zo ingericht moeten worden dat het zicht op de duinenrij in Monster blijft bestaan. Het nieuwe college en de leden van de nieuwe gemeenteraad zouden zich ervan bewust moeten zijn dat landschap en cultuur een belangrijke bijdrage leveren aan een leefbaar Westland zowel in economisch als sociaal-cultureel opzicht.

Het zou de leefomgeving zeer ten goede komen wanneer de ambtenaren die belast zijn met het beheer van het cultureel erfgoed tijdig bij de besluitvorming worden betrokken. Laat er geen muren zijn tussen ambtelijke afdelingen. Wij pleiten ervoor om historisch erfgoed met creativiteit en met de daarvoor benodigde financiële middelen te bewaren voor de toekomst. Het Genootschap Oud-Westland zou er prijs op stellen om uw College en Raad met betrekking tot bovengenoemde aspecten in voorkomende gevallen indien mogelijk al in de planvorming te adviseren. Zo nodig zal het Genootschap aan de bel trekken in de hoop alsnog gehoor te vinden.

Namens het bestuur,

Met vriendelijke groet,

W. van den Bos Czn, voorzitter

Op 31 oktober van dit jaar is het precies 500 jaar geleden dat Maarten Luther zijn 95 stellingen op deur van de slotkapel in Wittenberg spijkerde. Binnen tien jaar kozen grote delen van Duitsland voor het protestantisme. In Nederland liep de verandering in het kerkelijk leven anders en langzamer.

Kerkhistoricus dr. Paul Abels uit Gouda hield op 10 oktober een lezing over de reformatie in Naaldwijk. Abels weet waarover hij spreekt. Hij promoveerde in 1994 op een proefschrift over de reformatie in Delft en Delfland. Daarbij maakte hij gebruik van het uitstekend bewaard gebleven archief van de classis Delfland, waardoor wij veel weten over het begin van het Calvinisme in onze streek. Het archief is bewaard gebleven door de inspanningen van Anneke Jans. Zij was de weduwe van Adriaen Cornelisz Storm van ’s-Gravenzande ook wel bekend als Crucius. Deze naam verwijst naar de eerste gereformeerde gemeente onder het kruis, waarvan de leden in ballingschap naar het buitenland vluchten.

Adriaen Cornelisz behoorde tot een voorname Delftse familie, die al vroeg de reformatie omarmde. De zonen uit deze familie studeerden in de gereformeerde bolwerken Heidelberg en Genève. De predikant was niet zozeer theoloog maar een onvermoeibare kerkopbouwer. Als spoedig kreeg het Calvinisme ook voet in het Westland. De welgestelde boeren Cors en Pieter Steffenszoon uit Honselersdijk kozen voor de reformatie net zoals Mathijs Jacobszoon uit Naaldwijk. In 1566 is er al een gemeente in Naaldwijk. Drie jaar later moesten de Calvinisten echter vluchten voor de hertog van Alva, die na de beeldenstorm orde op zaken kwam stellen in de oproerige Nederlanden.

Slachtoffers
Cors Steffenszoon en predikant Wouter Simonsz werden de eerste slachtoffers van de hertog. Zij werden in 1568 geëxecuteerd. Vier jaar waren de rollen omgekeerd na de inval van de geuzen. De pastoor en kapelaan van Monster werden door de geuzen in een schuur in Den Brielle opgehangen. Zij werden later bekend als Martelaren van Gorcum. Op 9 augustus 1572 had in de kerk van Naaldwijk de eerste openbare Calvinistische predicatie plaats. Opmerkelijk is dat de notulen van de kerkenraad in Naaldwijk uit deze vroegste tijd bewaard zijn gebleven. Daardoor heeft de gemeente in Naaldwijk het oudste notulenboek van Nederland.

Abels heeft in zijn proefschrift ruim gebruikt gemaakt van dit notulenboek. Hij was sterk geïnteresseerd in de kerkelijk tucht. De hoge morele eisen, die de nieuwe leer stelde om aan het avondmaal te worden toegelaten, remden de groei van het calvinisme. ,,In de notulen krijg de lezer het rauwe leven aangereikt’’, zei Abels. ,,Drie tot vier keer per jaar kwam een predikant of ouderling langs om te vragen of er bezwaren zijn om tot het avondmaal te worden toegelaten. In geval van bezwaren vond een onderzoek plaats gevolgd door een openbare schuldbelijdenis.’’

Idioot
Opmerkelijk is dat de eerste vijftig jaar van de reformatie in Naaldwijk vaak een uit Vlaanderen gevluchte predikant aan het roer stond. Van de eerste vijftig jaar na 1572 hadden er 42 een Vlaamse predikant, die in de notulen met idioot werd aangeduid. Dat woord betekende in de 16de eeuw: niet gestudeerd. Intussen maakte de gemeente een bescheiden groei door naar 97 belijdende lidmaten waarvan 63 afkomstig uit Naaldwijk en 23 uit Honselersdijk en de overige van het platteland. De nieuwe kerk gaf dus niet meer dan 13 procent van de 1300 parochianen toelating tot het avondmaal. Naast de leden telde de kerk echter een grote groep liefhebbers, die geen belijdenis aflegde maar zondags wel regelmatig naar de preek ging luisteren.

De strenge regels hinderden meer toetredingen tot de nieuwe kerk. Philip Jacobz wilde bijvoorbeeld niet door de kerk te schande worden gezet als hij een glaasje teveel had gedronken. Daar tegenover stond Jan Jansz die wel wat steun kon gebruiken om van de drank af te blijven. Hij vroeg de kerkenraad hem op zijn drankgedrag aan te spreken. Voor de katholieke geestelijkheid had het protestantisme ook voordelen. Een kanunnik van het kapittel van Naaldwijk en een kapelaan gingen over tot de nieuw leer, die de eis van het celibaat niet hanteerde. Zij trouwden beide met hun concubine. Daarmee kregen vaak al lang bestaande relaties waarbinnen ook kinderen werden geboren, een wettelijke basis.

Westlanders van Duitse afkomst

 

Op 6 december houdt Arnold Arkesteijn in de Kastanjehof in Kwintsheul een lezing over Westlanders van Duitse afkomst. Immigratie is geen nieuw verschijnsel. Al eeuwenlang verhuizen mensen om elders een nieuw bestaan op te bouwen.

Tussen 1600 en 1900 trokken jaarlijks tienduizenden Duitsers uit Westfalen naar Nederland als seizoenarbeider.  Ze werkten op het platteland van Holland, Friesland en Groningen als hannekemaaiers, hooiers, turfstekers of steenbakkers. De reis ging te voet via vaste wegen en men reisde  in groepen. Vaak hadden ze vaste boeren bij wie ze ieder jaar terecht konden.

Ze kwamen af op de hoge lonen die in de Republiek (nu Nederland) betaald werden. Met het hooi- en maaiwerk kon in en paar maanden genoeg verdiend worden om het schamele  jaarinkomen aan te vullen. De Hollandse boeren konden ook niet zonder de Duitse seizoenarbeiders.

Voor de pauze geef ik een overzicht van Holland in deze periode. Waarom had men de Duitsers nodig en waarom kwam het de Duitsers goed uit. Waren er nog immigranten uit andere landen?

Na de pauze zal ik het een en ander vertellen over de genealogie van enkele Westlandse families van Duitse oorsprong.

Arnold Arkesteijn was leraar economie in het voortgezet onderwijs in Den Haag. Na zijn pensionering ging hij op zoek naar de geschiedenis van zijn familie. Ook de tijd waarin zij leefden en werkten had zijn interesse. Tevens is hij al een aantal jaren voorzitter van de Studiegroep Genealogie Westland, die dit jaar het veertigjarig jubileum viert.

 

 

Pater Henk Janssen, een oud-lid van de Studiegroep Genealogie Westland reisde regelmatig naar Westfalen om gegevens te verzamelen uit doopboeken enz. De gegevens werden gepubliceerd in het blad van het Centrum voor Streekhistorie. Deze gegevens zijn een beginpunt van deze lezing.

---