Vlaardingen is een van de oudste steden in de graafschap Holland. In 1273 kreeg de stad aan de Maas stadsrechten van graaf Floris V. Vlaardinger Jeroen ter Brugge gaf op woensdag 13 december in de Hoeksteen in Monster een lezing over Vlaardingen in de Middeleeuwen. Ter Brugge is conservator maritieme collecties van het Rijksmuseum in Amsterdam.
Ter Brugge ondersteunde zijn lezing met beelden van een beamer. De eerste afbeelding was die van een raam in het raadhuis van Vlaardingen. Op het raam staat graaf Floris V met de oorkonde van de stadsrechten. ,,In de 19de eeuw werden de stadsrechten als een hoogtepunt gezien’’. In werkelijkheid was Vlaardingen in die tijd een kleine nederzetting. Pas in de 17de en 18de eeuw ging Vlaardingen een beetje meetellen met de grotere steden in Holland. De voordelen van het stadsrecht bleven beperkt. ,, Het stadsrecht gaf zelfbestuur een tolvrijstelling’’, zei Ter Brugge. Er was geen recht op ommuring of de aanleg van een versterkte stad.’’
Stadsterp
De huidige stad met zijn straatpatronen vindt zijn oorsprong in de Middeleeuwen. De kerk stond op een zes meter hoge stadsterp. Daarom heen lag ringvormige bebouwing. Op de militaire kaart van Jacob van Deventer uit de 16de eeuw valt op dat de toenmalige stad direct aan de Maas lag. De rivier was toen twee keer zo breed als nu. In 1576 brandde Vlaardingen tot de grond toe af. De kerk heeft toen lang in afgebrande toestand gestaan. De kerk van Vlaardingen was gewijd aan Sint Willibrord. Waarschijnlijk was het een eenvoudig zaalkerkje van hout. In de jaren zestig zijn er sporen gevonden tijdens een opgraving in de kerk. Vanwege instortingsgevaar mocht er toen niet dieper dan 2,5 meter worden gegraven.
In de 11-e eeuw gaan de graven van West- Friesland hun macht uitbreiden en proberen zij de ontginningen rond Vlaardingen te controleren. Daarbij komen zij in conflict met de abdij van Echternach en hun vriend, de Duitse keizer. ,,De West-Friese graaf maakte het zo bont dat de Duitse keizer hem een lesje wilde leren’’, zei Ter Brugge. ,,De keizer wilde tol heffen maar de handelaren en de graaf wilden dat niet. In 1018 volgde een strafexpeditie, die faliekant misging voor de Duitse keizer. De ridders in volle uitrusting namen het op tegen een stelletje boeren en ontginners. De ridders raakten in wanorde en konden moeilijk weg komen uit het zompige moeras. Een overwinning voor de graaf volgde. Via een deal met de abdij van Echternach wist de graaf deze nieuw verworven macht te consolideren.
Begraafplaats
Behalve opgravingen in de kerk is er buiten het gebouw op vier meter diepte een begraafplaats gevonden. In de vochtige grond zijn de kisten bijzonder goed geconserveerd. Er is onder een uitgeholde boomstam een kist gevonden met deksel. DNA-onderzoek van de gevonden lichamen gaf sterke aanwijzingen dat er in Vlaardingen mensen uit Scandinavië, Engeland en West Europa zijn begraven. Een zoektocht in het centrum naar de burcht van graaf Dirk III heeft tot heden niets opgeleverd. Waarschijnlijk bewoonde de graaf een motte-kasteel op een verhoging, ,,Ik houd nog steeds vast aan de theorie dat de burcht niet bij de kerk maar bij het grafelijk hof lag’’, zei Ter Brugge. De kerk was een gewijde plaats waar men veel ontzag voor had. Daar bouwde men geen burcht. Waarschijnlijk hebben er 4 à 5 motte-kastelen in Vlaardingen gestaan waaronder in Holy. Dat laatste blijkt uit een opgraving bij de bouw van het ziekenhuis in Holy.’’
Vlaardingen kwam via de heren van Wateringen in handen van de familie Van Arenberg. De adellijke familie bleef tijdens de tachtig-jarige oorlog katholiek. In 1611, tijdens het twaalf jarig bestand kreeg Karel Van Arenberg gelegenheid om zijn eigendommen in Vlaardingen te verkopen aan de VOC-koopman. Pieter van Ruytenburch. De positie van de adel in Vlaardingen werd vervangen door de nieuwe rijkdom, verworven door de investering in de vroege VOC.
Historisch Jaarboek Westland 1992