Den Briel is vooral bekend als eerste stad, die in Nederland door de watergeuzen werd bevrijd van de Spanjaarden. Op 1 april 1572 verloor Alva zijn bril, is een bekend gezegde. De vaderlandse geschiedenis heeft zijn sporen achtergelaten.
Dat bleek op 23 september tijdens de excursie naar Den Briel van het Genootschap Oud Westland. Verdeeld over drie groepen gaven drie enthousiaste gidsen een rondleiding door het oude centrum van de vestingplaats aan de Brielse Maas. ,,De stad wordt omgeven door vijf ravelijnen en een wal met talloze kanonnen’’ vertelde muziekleraar en gids Peter Moree vol vuur bij de doorgang in de wal. ,,Den Briel is tot in de vorige eeuw van militaire betekenis geweest.’’
Libertatis primitiae staat op de gevel van het voormalige stadhuis, thans museum van de tachtig-jarige oorlog. Het is het stadswapen van Den Briel. Letterlijk vertaald betekent deze leuze: eerstelingen van de vrijheid. Daarmee wordt gedoeld op de verovering door de watergeuzen en de bevrijding van de Spaanse koning Philips II. Deze gebeurtenis wordt nog steeds jaarlijks herdacht op 1 april. Die avond worden in Den Briel veel ramen bekalkt met geuzenleuzen.
Martelaren
Een keerzijde van de inval van de geuzen was de terechtstelling van de 19 priesters en religieuzen. Zij werden door de geuzen opgehangen in een turfschuur en kregen bekendheid als de Martelaren van Gorcum. Onder de slachtoffers waren tien paters uit een klooster in Gorcum en een aantal priesters uit de omgeving. Onder andere pastoor Adriaan van Hilvarenbeek en kapelaan Jacob Lacops uit Monster kwamen in Den Briel aan hun einde. De martelaren werden in de vorige eeuw door de paus heilig verklaard.
Aan de andere kant bleven de protestanten in Den Briel de bevrijding herdenken. In 1872 bij het 300 jarig jubileum van de inval van de geuzen, werd een weeshuis voor gereformeerde kinderen opgericht. Het kreeg een grote plaquette met een watergeus met hakbijl en de tekst Pro Patria op de gevel. Een bezoek aan de monumentale Catherijnekerk, het tehuis voor oude zeelieden en het Arsenaal maakten de excursie compleet.
